Prawosławne obchody Pięćdziesiątnicy

Święto Zstąpienia Świętego Ducha na Apostołów i Przenajświętszą Bogurodzicę należy do wielkich, ruchomych świąt uzależnionych od Wielkanocy i obchodzone jest w ósmą niedzielę po Zmartwychwstaniu. Zwane jest także świętem Trójcy Świętej, ponieważ w tym dniu Bóg objawił tajemnicę świętej, nierozdzielnej Trójcy.

W święto Pięćdziesiątnicy cerkwie upiększane są zielenią i kwiatami. Są one znakiem wiosny oraz Cerkwi Chrystusowej, która mocą łaski Ducha Świętego rozkwitła i przyniosła bogaty plon. Jest to nawiązanie do starotestamentowego zwyczaju przynoszenia w tym dniu plonów do świątyni.

Troparion (modlitwa, która ukazuje znaczenie święta) zwraca szczególną uwagę na działanie Ducha Świętego na Apostołów: „Błogosławiony jesteś Chryste, Boże nasz, któryś czynił mądrymi rybakami (Apostołów) zsyłając im Ducha Świętego i przez Niego pomagając ułowić (nawrócić) cały świat. Chwała Tobie, miłujący ludzi”.

W innych modlitwach liturgicznych (stichirach) stwierdza się, że Zesłanie Ducha Świętego uwieńczyło cały, Boży plan zbawienia. Paremie czytane podczas nabożeństwa przytoczają zapowiedzi starotestamentowe święta: powołania przez Mojżesza siedemdziesięciu mężów spośród starszych Izraela na których zstąpił Duch powodując ich prorockie uniesienie, zapowiedzi nowego przymierza między Bogiem a ludźmi przez wylanie Ducha Świętego na cały lud, odnowienie dusz łaską Ducha, który przemieni serca i sprawi, że ludzie będą pełnić wolę Bożą.

Bezpośrednio po Liturgii odprawia się wieczernię z trzema modlitwami do św. Bazylego Wielkiego podczas których, po raz pierwszy od święta Wielkanocy kapłani i wierni klękają. W pierwszej modlitwie zawarte jest wyznanie grzechów i prośba o miłosierdzie, w drugiej prośba o zesłanie Ducha Świętego, w trzeciej prośba za zmarłych.

Święto Pięćdziesiątnicy, zgodnie z cerkiewną hymnografią jest świętem „poświątecznym”, stanowiącym dopełnienie wszystkich wielkich – od Zwiastowania Najświętszej Marii Pannie do Paschy i Wniebowstąpienia Pańskiego.

Drugi dzień święta poświęcony jest Duchowi Świętemu. Hymny tego dnia opiewają bogate dary Ducha udzielane przez Cerkiew w sakramentach. Święto Pięćdziesiątnicy ma sześć dni poświątecznych podczas których, podobnie jak w okresie między Bożym Narodzeniem i chrztem Pańskim, nie obowiązuje post w środy i piątki.

W przeddzień święta odprawia się wsienoszcznoje bdienije (czuwanie wieczorne) z litiją. W stichirach opisane jest samo wydarzenie Zesłania Ducha; zgromadzenie Apostołów, szum, języki ognia. Podkreślona jest duchowa przemiana uczniów, dar języków, odwaga, mądrość. Duch Święty określony jest jako król Niebieski, Pocieszyciel, Duch Mądrości, Duch Prawdy.

Pośród ikon przedstawiających główne święta cerkiewne ikony Pięćdziesiątnicy posiadają w Cerkwi prawosławnej fundamentalne znaczenie. Najstarsze tego typu wyobrażenia były połączone w jedną całość z wizją Wniebowstąpienia.

Na ikonach Zesłania Świętego Ducha na Apostołów widnieje dwunastu apostołów, zgromadzonych, najczęściej półkolem, wokół pustego tronu Chrystusa, którego Boska obecność jest zaznaczona przez ogień i światłość w górnej części ikony. Wszyscy zasiadają w triclinium na ławie w kształcie łuku, tworząc dwie grupy, jedna naprzeciw drugiej. Apostołowie w dłoniach trzymają księgi (ewangeliści) lub zwoje (symbol urzędu nauczania apostolskiego). Zróżnicowanie gestów i bogata paleta kolorów przypomina, że jedność nie wyklucza różnorodności. Dwunastu apostołów ukazuje się przeważnie niezgodnie z prawdą historyczną, zastępując niektórych, którzy faktycznie byli w Wieczerniku, Pawłem oraz ewangelistami: Markiem i Łukaszem.

W centrum triclinium znajduje się nisza w kształcie arki z ciemnym tłem, która niekiedy ma kształt elipsy lub drzwi do Wieczernika. Znajdujący się w arce mistyczny starzec-król (symbolizuje lud nie znający jeszcze Boga, oczekujący w ciemnościach na oświecenie) trzyma w wyciągniętych dłoniach jasny welon lub obrus, na którym spoczywa dwanaście rulonów – symbole apostolskiej misji. Ikona ukazuje całą kompozycję otwartą, umieszczając ją w „sali na górze” czyli Wieczerniku na Syjonie w Jerozolimie.